Podatek od spadków i darowizn nieruchomości. Wysokość i stawki podatku, zwolnienia, ulga mieszkaniowa przy spadku i darowiźnie.
(22.12.2009)
Podstawowym aktem prawnym, który reguluje podatek od spadku i darowizn nieruchomości, jest ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn wraz z jej późniejszymi zmianami (ostatnie zmiany wprowadzono w październiku 2008).
Zwolnienie od podatku dla najbliższej rodziny
Spadki i darowizny nabyte po 1 stycznia 2007 roku są zwolnione z podatku, ale zwolnienie dotyczy jedynie najbliższych członków rodziny (wybranych członków z I grupy podatkowej), do których ustawa zalicza:
:
• małżonka
• zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki)
• wstępnych (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie)
• pasierba
• rodzeństwo
• ojczyma lub macochę
Ze zwolnienia podatkowego nie skorzystają zatem: zięć, synowa, teściowie (mimo, iż również należą do pierwszej grupy podatkowej), oraz dalsza rodzina (tj. zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych).
Aby skorzystać ze zwolnienia od podatku, obdarowany /spadkobierca musi zgłosić nabycie własności nieruchomości lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego (ze względu na położenie nieruchomości) w ciągu 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku (składa się wówczas formularz SD – Z1) zaś w przypadku darowizn w ciągu 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. Warunek zgłoszenia w urzędzie skarbowym nie dotyczy sytuacji, gdy umowa ma formę aktu notarialnego co może dotyczyć darowizn. Wcześniej ustawa przewidywała krótszy, 1-miesięczny termin, który był często trudny do zachowania przy spadkach ze względu na konieczność przekazania naczelnikowi szczegółowych danych dot. nieruchomości (m.in. wielkość, wartość, miejsce położenia), co w niektórych przypadkach wymagało sporządzenia przez rzeczoznawcę majątkowego wyceny nieruchomości. Jeżeli nabywca dowiedział się o nabyciu nieruchomości po upływie wspomnianych wyżej 6 miesiącach, zwolnienie podatkowe stosuje się tylko gdy nabywca zgłosi nabytą nieruchomość naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym się dowiedział o ich nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu.
Spadki i darowizny od dalszej rodziny i od obcych osób
W przypadku gdy nie korzystamy ze zwolnienia od podatku, o którym mowa powyżej należy rozliczyć się z urzędem skarbowym, przy czym wysokość podatku zależy od czystej wartości nieruchomości (podstawy opodatkowania) oraz osobistego stosunku nabywcy do spadkodawcy/darczyńcy na podstawie którego ustala się grupę podatkową:
1. do grupy I zalicza się: małżonka, zstępnych (np.: dzieci, wnuki), wstępnych (np.: rodzice, dziadkowie), pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów;
2. do grupy II zalicza się: zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych;
3. do grupy III należą wszyscy inni nabywcy.
Za rodziców w rozumieniu ustawy uważa się również przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych.
Ustawodawca przewidział kwoty wolne od podatku zależne od stopnia pokrewieństwa - zgodnie z art. 9 ww. ustawy opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej:
1. 9.637 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej;
2. 7.276 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej;
3. 4.902 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.
Jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie. Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi. Nabywcy obowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w podanym wyżej okresie.
Podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, według następujących skal:
Podstawa |
Podatek wynosi: |
I grupa podatkowa |
do 10.278zł |
3% |
10.278zł do 20.556zł |
308zł 30gr i 5% od nadwyżki ponad 10.278zł |
powyżej 20.556zł |
822zł 20gr i 7% od nadwyżki ponad 20.556zł |
II grupa podatkowa |
do 10.278zł |
7% |
10.278zł do 20.556zł |
719zł 50gr i 9% od nadwyżki ponad 10.278zł |
powyżej 20.556zł |
1.644zł 50gr i 12% od nadwyżki ponad 20.556zł |
III grupa podatkowa |
do 10.278zł |
12% |
10.278zł do 20.556zł |
1.233zł 40gr i 16% od nadwyżki ponad 10.278zł |
powyżej 20.556zł |
2.877zł 90gr i 20% od nadwyżki ponad 20.556zł |
Wspomniana podstawa opodatkowania to wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (tzw. czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia, zaś wartość tych rzeczy i praw ustalana jest wg cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego (do ustalenia kwoty podatku przyjmuje się skale podatkowe również obowiązujące w dniu powstania obowiązku podatkowego a nie w dniu nabycia rzeczy i praw majątkowych). Szczęśliwie bądź nie, wartość nieruchomości ustala sam podatnik. Powinna jednak odpowiadać wartości rynkowej ustalonej na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie podobnymi nieruchomościami, uwzględniając jeszcze ich położenie oraz stan techniczny. Do długów i ciężarów oraz innych odliczeń zalicza się:
• koszty ostatniej choroby spadkodawcy, jeżeli nie zostały pokryte za jego
życia i z jego majątku,
• koszty pogrzebu spadkodawcy, łącznie z nagrobkiem w takim zakresie,
w jakim koszty te odpowiadają zwyczajom przyjętym w danym środowisku,
• koszty postępowania spadkowego,
• wynagrodzenie wykonawcy testamentu,
• obowiązki wykonywania zapisów oraz poleceń zamieszczonych
w testamencie.
Urząd skarbowy ma prawo skorygować (tylko wzwyż) podstawę opodatkowania. Nabywca, który nie dokonał określenia wartości nabytych rzeczy lub praw majątkowych albo wartość określona przez niego jest podważana przez naczelnika urzędu skarbowego, jest wzywany do określenia wartości w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania, podając równocześnie sugerowaną wartość. Po bezskutecznym upływie tego terminu urząd skarbowy dokonuje jej określenia z uwzględnieniem opinii biegłego bądź wyceny rzeczoznawcy (którą ewentualnie przedłożył nabywca). Jeśli organ podatkowy powoła biegłego i wartość nieruchomości określona z uwzględnieniem jego opinii będzie się różnić o więcej niż 33% od wartości podanej przez nabywcę to koszt takiej opinii pokrywa nabywca.
Warto zastanowić się jak definiowane jest nabycie spadku. Zgodnie z Kodeksem Cywilnym spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, a tą z kolei jest data śmierci spadkodawcy. Nie jest tutaj istotna data przeprowadzenia postępowania spadkowego. Czyli przykładowo w sytuacji, gdy spadkodawca zmarł w roku 2007, a sądowa sprawa spadkowa została zakończona w 2009 roku, spadkobiercy nabyli ten spadek już w 2007 r. Do podstawy opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn będzie przyjęty stan rzeczy i praw majątkowych z dnia śmierci spadkodawcy tj w 2007 r. Wartość tego spadku zostanie natomiast ustalona z dnia powstania obowiązku podatkowego (data uprawomocnienia się orzeczenia sądu z 2009 roku stwierdzającego nabycie spadku). Obie daty mogą się zatem znacznie różnić od siebie i w między czasie wartość rynkowa nieruchomości mogła znacznie wzrosnąć. Opóźnienia zatem w postępowaniu spadkowym mogą doprowadzić do tego, iż spadkobierca będzie musiał zapłacić podatek w wyższej wysokości niż, gdyby zrobił to zaraz po śmierci spadkodawcy.
Kolejna kwestia dotyczy remontów czy modernizacji podjętych przez spadkobierców na danym spadku. Ponieważ podstawa opodatkowania powinna uwzględniać stan rzeczy z dnia nabycia, wydatki ponoszone przez spadkobierców w związku z użytkowaniem i ulepszaniem otrzymanego spadku nie powinny być brane tutaj pod uwagę. Dlatego też (zwłaszcza przy otrzymaniu w spadku nieruchomości) warto gromadzić rachunki i inne dowody dokumentujące działania podjęte przez spadkobierców na danym spadku. Efekty tych działań powinny być bowiem wyłączone przy określaniu wartości rynkowej spadku na dzień powstania obowiązku podatkowego, a co za tym idzie często przyczyniać się będą do obniżenia zobowiązania podatkowego. Pamiętać jednak należy, iż powyższa zasada działa także w drugą stronę, tzn. jeśli wartość spadku zmniejszy się poprzez działania spadkobierców – nie zostaną one wzięte pod uwagę przy określaniu wartości spadku oraz wysokości podatku z tego tytułu.
Ulga mieszkaniowa w podatku od spadków i darowizn
Analizując temat podatków od spadków i darowizn pamiętać należy o instytucji ulgi mieszkaniowej, którą ustawodawca przewidział w art. 16 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Ulga mieszkaniowa w podatku od spadków i darowizn dotyczy nieodpłatnego nabycia przez osoby najbliższe spadkodawcy /darczyńcy własności (współwłasności): budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego lub udziału w takim prawie. A zatem jeżeli np. przedmiotem darowizny jest budynek mieszkalny, posadowiony na działce gruntu i chociaż budynek i grunt stanowią jeden przedmiot własności, to ulga mieszkaniowa obejmuje wyłącznie wartość budynku. Od wartości nabytego gruntu należy zapłacić podatek. W razie nabycia części (udziału) budynku mieszkalnego lub lokalu albo udziału w spółdzielczym prawie do budynku mieszkalnego lub lokalu ulga przysługuje stosownie do wielkości udziałów.
Ulga polega na nie wliczaniu do podstawy opodatkowania wartości udziałów do łącznej wysokości nie przekraczającej 110 m2 powierzchni użytkowej budynku lub lokalu. Jeśli powierzchnia nieruchomości jest większa niż 110 m2, wówczas osoba taka musi zapłacić podatek od wartości różnicy powierzchni użytkowej (nadwyżki ponad 110 m2). Powierzchnię użytkową liczy się po wewnętrznej długości ścian pomieszczeń na wszystkich kondygnacjach (podziemnych i nadziemnych, z wyjątkiem piwnic i klatek schodowych oraz szybów dźwigów). Powierzchnie pomieszczeń lub ich części oraz część kondygnacji o wysokości w świetle od 1,40 m do 2,20 m zalicza się do powierzchni użytkowej budynku w 50% a jeżeli wysokość jest mniejsza niż 1,40 m powierzchni tej nie bierze się w ogóle pod uwagę.
Kto jest uprawniony do skorzystania z ulgi mieszkaniowej?
Ulga przysługuje spadkobiercy lub obdarowanemu zaliczonemu do I grupy podatkowej oraz spadkobiercom zaliczonym do II i III grupy podatkowej. A zatem osoby z II i III grupy pokrewieństwa mogą liczyć na ulgi mieszkaniowe tylko od spadków natomiast osoby z pierwszej grupy pokrewieństwa mogą liczyć na ulgi mieszkaniowe zarówno od spadków jak i darowizn. Mówiąc o osobach z I grupy podatkowej tak naprawdę w grę wchodzą tylko teściowie, synowie i zięciowie bowiem pozostałe osoby z I grupy zawsze skorzystają z ogólnego zwolnienia z podatku, który został opisany na początku niniejszego artykułu. W przypadku gdy nabywcą budynku lub lokalu jest spadkobierca, należący do III grupy podatkowej — dla skorzystania z ulgi musi spełnić dodatkowy warunek, polegający na osobistym sprawowaniu, przez co najmniej dwa lata, opieki nad wymagającym takiej opieki spadkodawcą. Opieka taka powinna być sprawowana na podstawie pisemnej umowy zawartej ze spadkodawcą przed organem gminy.
Poza stopniem pokrewieństwa, ustawodawca wprowadził kolejny wymóg by móc skorzystać z ulgi – mianowicie z ulgi mogą skorzystać tylko osoby, które nie posiadają na własność budynku mieszkalnego lub lokalu stanowiącego odrębną nieruchomość. Jeśli jest się takim właścicielem, należy przenieść taką własność na rzecz zstępnych, skarbu Państwa lub gminy w terminie 6-ciu miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego. Osoba, która posiada już spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu lub jest właścicielem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego czy wynikającego z przydziału spółdzielni mieszkaniowej prawa do domu jednorodzinnego lub prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym – nie ma prawa do ulgi. Osoby takie mogą jednak przekazać prawo zstępnym lub spółdzielni, w terminie 6-ciu miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego by takie prawo do ulgi uzyskać. Osoba, która jest najemcą lokalu lub budynku również nie może korzystać z ulgi. I tu jednak istnieje możliwość by takie osoby mogły skorzystać z ulgi, jeśli rozwiążą taką umowę w terminie 6-ciu miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy w formie aktu notarialnego.
Osoby, które skorzystały z ulgi mieszkaniowej w podatku od spadków i darowizn muszą zamieszkiwać (a nie jedynie być zameldowanym) w tym mieszkaniu przez okres 5-ciu lat od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego, jeżeli w chwili złożenia zeznania lub zawarcia umowy darowizny nabywca taki mieszka i jest zameldowany na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku. Jeśli nabywca zamieszka i dokona zameldowania na pobyt stały w ciągu roku od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego, okres pięcioletni liczy się od dnia zamieszkania potwierdzonego zameldowaniem na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku. Jeśli nie dotrzyma się warunków uprawniających do ulgi (okres 5-ciu lat) wówczas trzeba będzie zapłacić podatek wraz z odsetkami za zwłokę. Wyjątkiem w tej sytuacji będzie możliwość zbycia udziału w budynku lub lokalu mieszkalnym na innego spadkobiercę lub obdarowanego.
Stosowanie ulgi.
Ulga mieszkaniowa przysługuje z mocy prawa, tzn., że organ podatkowy nie przyznaje ulgi, lecz prawo do niej powstaje, jeżeli spełnione są warunki określone w przepisach. W przypadku nabycia budynku lub lokalu mieszkalnego w drodze spadku organ podatkowy wydaje decyzję w sprawie ulgi mieszkaniowej, potwierdzającą jedynie korzystanie z niej. Przy nabyciu w drodze darowizny budynku lub lokalu, ze względu na formę aktu notarialnego, w której zawierana jest umowa, notariusze jako płatnicy podatku są zobowiązani do prawidłowego obliczania podatku przy zastosowaniu ulg i zwolnień przewidzianych w przepisach ustawy. Stosowne oświadczenie o spełnieniu warunków do zastosowania ulgi obdarowany składa przed notariuszem, który zamieszcza w treści aktu notarialnego adnotację o zastosowaniu ulgi mieszkaniowej.
|